کتاب سنگ نگاره گلپایگان

مقدمه

«سنگ نگاره‌های گلپایگان، گذرگاه تاریخ» اثر محسن جمالی، جلد اول مجموعه «سنگ نگاره‌های ایران» است که حاصل بیش از هشت سال پژوهش میدانی و کتابخانه‌ای در شهرستان گلپایگان محسوب می‌شود. این کتاب با تحلیل دقیق و مستندنگاری بی‌بدیل، یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه تاریخ هنر، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و تاریخ خط ایران به‌شمار می‌رود.

ساختار و محتوای کتاب

این اثر در شش بخش اصلی تدوین شده است:

• بخش نخست: تعریف مفهومی سنگ‌نگاره یا هنر صخره‌ای، که به بررسی معنای آن در بافت فرهنگی و تاریخی ایران می‌پردازد.
• بخش دوم: چرایی ایجاد نقوش صخره‌ای و معرفی مناطق پژوهشی در گلپایگان؛ در این بخش، علل بروز این هنرها و ویژگی‌های منطقه‌ای آن تحلیل شده است.
• بخش سوم: شیوه‌های کنده‌کاری بر روی صخره‌ها و شاخصه‌های دوره‌های تاریخی مختلف که از طریق آن، تغییرات سبک و فنون در گذر زمان بررسی می‌شود.
• بخش چهارم: شامل شش زیربخش از قبیل «انگیزش هنرنمایی بر روی سنگ»، «سیر طبیعت‌گرایی به اسلوب هندسی»، «تناسب ابعادی نقوش»، «شیوه نمایش شاخ‌های حیوانات»، «شیوه‌های نمایش نگاره‌های حیوانی» و «داستان رام کردن حیوانات در زندگی پیش از تاریخ».
• بخش پنجم: بررسی جامع نگاره‌ها در قالب هشت زیربخش شامل موضوعاتی مانند نمایش حالات مختلف بدن انسان، نقوش حیوانی، الگوهای گیاهی، نمادها، پوشاک و کلاه، ابزارهای استفاده‌شده، و تحلیل خطوط و تغییرات آن‌ها.
• بخش ششم: ارائه تصویری از سنگ‌نگاره‌ها؛ در این بخش، از میان ده‌ها هزار بوم سنگی، 770 نمونه عکس رنگی به همراه 400 طرح گرافیکی منتخب جهت تحلیل محتوا به نمایش گذاشته شده است.

این کتاب نه تنها به عنوان یک منبع مرجع در کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی به کار می‌رود، بلکه نشانگر دستاوردهای علمی در کشف و تحلیل نشانه‌های باستانی نظیر کتیبه‌های پهلوی، نمادهای ارابه در ایران باستان، آغاز کشاورزی و دیگر جنبه‌های فرهنگی و تاریخی است.

روش‌شناسی پژوهش

نویسنده با ترکیب روش‌های میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و تطبیقی، نمونه‌های سنگ‌نگاره را از 30 منطقه مختلف گلپایگان شناسایی و تحلیل کرده است. این رویکرد چندبعدی به کشف ابعاد مختلف زندگی بشر پیش از تاریخ از جمله آداب و رسوم، ابزارهای شکار و حتی نشانه‌های ابتدایی علم نجوم منجر به ارائه یافته‌هایی منحصر به فرد در این کتاب شده است.

اهمیت و دستاوردهای پژوهشی

یکی از دستاوردهای مهم این کتاب، معرفی نشانه‌های مربوط به ارابه، نقوش گاوآهن و آراتروم، پوشاک مردم و ابزارهای شکار و جنگ در هزاره‌های کهن است. علاوه بر این، کشف بیش از ۱۰ مورد کتیبه به خط پهلوی ساسانی، استفاده نخستین بشر از علم نجوم در قالب فنجان‌نماها و کشف خطوط هندسی جدید، از دیگر نقاط قوت پژوهش محسوب می‌شود. این دستاوردها علاوه بر گسترش افق‌های شناختی در حوزه باستان‌شناسی، به عنوان منبع الهام‌بخش برای پژوهشگران و دانشجویان نیز عمل می‌کنند.
citeturn0search8

معرفی نویسنده: محسن جمالی

محسن جمالی، پژوهشگر و باستان‌شناس برجسته در زمینه نقوش صخره‌ای و سنگ‌نگاره‌ها، از سال‌های دور به فعالیت در این حوزه مشغول است. وی با بیش از یک دهه تجربه در مستندنگاری و پژوهش‌های میدانی، نقش مهمی در معرفی و تحلیل آثار باستانی گلپایگان ایفا کرده است.
وی نه تنها در قالب کتاب‌های تحقیقی مانند «سنگ نگاره‌های گلپایگان، گذرگاه تاریخ» بلکه از طریق مقالات و ارائه‌های علمی، به تبیین ابعاد مختلف هنر پیش از تاریخ ایران پرداخته است. محسن جمالی به دلیل تلاش‌های خستگی‌ناپذیر خود در زمینه حفظ و معرفی میراث فرهنگی، مورد تقدیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفته و از حمایت‌های معنوی و علمی نیز برخوردار بوده است. او همچنین دغدغه‌های مرتبط با حمایت از نویسندگان و پژوهشگران محلی را مطرح کرده و همواره خواهان ایجاد بستری برای تبادل تجربه و آموزش حرفه‌ای در حوزه پژوهش‌های فرهنگی و تاریخی می‌باشد.

نتیجه‌گیری

کتاب «سنگ نگاره‌های گلپایگان، گذرگاه تاریخ» اثر محسن جمالی، با ارائه رویکردی جامع و مستند، افق‌های تازه‌ای را در مطالعه هنر پیش از تاریخ ایران بگشاید. این اثر نه تنها مرجعی برای پژوهشگران و دانشجویان محسوب می‌شود، بلکه با ارائه تحلیل‌های دقیق و مستدل، ارزش تاریخی و فرهنگی سنگ‌نگاره‌های گلپایگان را به جهانیان معرفی می‌کند. معرفی و فعالیت‌های محسن جمالی در این حوزه، نمونه‌ای بارز از تلاش برای حفظ و ارتقای میراث فرهنگی ایران است.